Μια ομάδα ανδρών ντυμένοι από την κορυφή έως τα νύχια με μαύρα καταβροχθίζουν την ημερήσια μερίδα τους με ρύζι και φασόλια, μιλώντας ο ένας πάνω στον άλλον σα να πρόκειται για οικογενειακή συγκέντρωση.
Έτσι περνάει η ώρα του μεσημεριανού για το Τάγμα Ειδικών Επιχειρήσεων (BOPE) του Ρίο ντε Τζανέιρο. Αυτή η μία ώρα ή κάτι τέτοιο τους χαρίζει μια σύντομη ανάπαυλα από τους κινδύνους της εργασίας τους.
Οι “caveiras” (“κρανία” στα πορτογαλικά, ένα παρατσούκλι που προκύπτει από το μοχθηρό λογότυπο του τάγματος) είναι η ελίτ της αστυνομικής δύναμης που καλείται στις φαβέλες του Ρίο όταν οι διαμάχες γίνονται πολύ σοβαρές για να τις διαχειριστούν οι απλοί αστυνομικοί. «Είμαστε η ύστατη λύση» είπε ένας από τους διοικητές.
Τον περασμένο μήνα, κρατικοί αξιωματούχοι ασφαλείας τον επιβεβαίωσαν, ανακοινώνοντας την ανάπτυξη της BOPE για να «κατευνάσει» τις φαβέλες Alemão και Vila Cruzeiro ενόψει του Παγκόσμιου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου το καλοκαίρι. Την αποστολή αυτή είχε η τοπική αστυνομία, ωστόσο μόνο από το Φεβρουάριο και μετά έχουν σκοτωθεί τέσσερις αστυνομικοί εν ώρα καθήκοντος.
Η εκστρατεία για την πάταξη της εγκληματικότητας στις παραγκουπόλεις άρχισε το 2008 και είχαν καταγραφεί μόνο οκτώ δολοφονίες αστυνομικών σε πέντε χρόνια. Αυτά πριν ξεκινήσει η πρόσφατη έξαρση δολοφονιών, που δείχνει ότι οι εντάσεις αυξάνονται όσο η αστυνομία εντείνει τις προσπάθειες της πριν το πρώτο σφύριγμα του στο γήπεδο.
Το πρόβλημα, ωστόσο, είναι ότι η BOPE- εκπαιδευμένη να αντιμετωπίζει τις ακραίες συμμορίες ναρκωτικών της Βραζιλίας- κατηγορείται για εξωδικαστικές εκτελέσεις, απαγωγές και βασανισμούς από τις ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Προφανώς, με αυτή η φήμη τα πράγματα δεν θα είναι καλά πηγαίνοντας στις φαβέλες, όπου έχουν διαταχθεί να περιπολούν.
Είναι απίθανο να εμπιστευτούν μια ομάδα ανδρών που κατηγορούνται ότι πρώτα πυροβολούν και μετά κάνουν ερωτήσεις. Μάλιστα, κάποιοι ανησυχούν ότι η ανάπτυξη της αστυνομικής ελίτ μόνο θα προκαλέσει περισσότερη ένταση και στη συνέχεια περισσότερη βία.
Ο Αστυνομικός Διευθυντής Β’ João Jacques Busnello
Φυσικά, υπάρχουν κι εκείνοι οι οποίοι υπερασπίζονται τους caveiras. Εξάλλου φαινομενικά είναι εκεί για να κάνουν την πόλη ένα καλύτερο μέρος. Αυτό προσπαθεί να μου εξηγήσει με μεγάλη προθυμία καθώς μιλάμε την ώρα του μεσημεριανού ο Αστυνομικός Διευθυντής Β’ João Jacques Busnello, πάνω από το κεφάλι του οποίου κρέμεται μια πινακίδα που γράφει «Υπερήφανος που είμαι Βραζιλιάνος».
Ο Busnello υπηρέτησε στην BOPE για 11 χρόνια, συμμετέχοντας σε εκατοντάδες επιχειρήσεις και κέρδισε τρεις σφαίρες στη διάρκεια της σταδιοδρομίας του. Έχει βγάλει από τη μέση απαγωγείς για να σώσει ομήρους και βοήθησε μια έγκυος γυναίκα να φθάσει εγκαίρως στο νοσοκομείο. Ωστόσο τώρα έχει ολοκληρώσει τη θητεία του στο δρόμους και συντονίζει επιχειρήσεις από το αρχηγείο της επίλεκτης δύναμης της αστυνομίας.
Γιος ενός θυρωρού και μιας κυρίας που έφτιαχνε μεσημεριανό σε σχολείο, λέει ότι πάντα ήθελε να γίνει στρατιώτης της BOPE. «Μου αρέσει να υπηρετώ. Πάντα μου άρεσε να υπηρετώ» μου είπε. «Βοηθούσα ηλικιωμένες κυρίες, παιδιά. Πάντα απολάμβανα τον εθελοντισμό [πριν να καταταχθεί στη BOPE], οπότε αυτό με βοήθησε πολύ με τη συγκεκριμένη δουλειά, αφού το να είσαι αστυνομικός σημαίνει να υπηρετείς. Σήμερα, είμαι πολύ ευτυχισμένος. Είμαι ένας ευτυχισμένος άνθρωπος γιατί είμαι αστυνομικός».
Όταν του ζητάω να περιγράψει μερικές από τις εμπειρίες του με λεπτομέρειες, μου λέει ότι παρόλο που είναι αξέχαστες είναι «κάπως βαριές» και μετά αλλάζει συζήτηση για μου λέει μια ιστορία για έναν αξιωματικό της BOPE, ο οποίος έγινε ο ανεπίσημος σεφ του αρχηγείου.
«Η ομάδα μας πήγαινε παντού και επιστρέφοντας θέλαμε να φάμε αλλά το φαγητό ήταν απαίσιο» αρχίζει να λέει. «Γύρω από το αρχηγείο της BOPE δεν υπάρχουν εστιατόρια. Είναι σαν έρημος εδώ. Οπότε κάναμε όλοι μαθήματα μαγειρικής στο Ναυτικό, αλλά το φαγητό που μαγείρευε ο τύπος εξακολουθούσε να είναι χάλια».
Μια μέρα, το υπόλοιπο τάγμα ανάγκασε τον τύπο να δοκιμάσει το φαγητό που είχε φτιάξει. Δεν έμεινε για πολύ ακόμα μετά από αυτό. «Ο τύπος το έβαλε στα πόδια για να φύγει μακριά από την αστυνομία» λέει ο αστυνομικός διευθυντής Β’. «Έγινε λιποτάκτης επειδή φοβήθηκε».
Ο Αστυνόμος Β’ André Penha Brasil
Όταν ρωτάω για τη θητεία του στη BOPE, ο Αστυνόμος Β’ André Penha Brasil είναι το ίδιο κρυψίνους όπως ο Busnello. «Είναι πολύ προσωπικά» εξηγεί.
Αντί αυτού, τον πιέζω σχετικά με τις κατηγορίες που διατυπώθηκαν κατά της BOPE και αφορούν όλες τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράχθηκαν στο πεδίο της μάχης. Λέει ότι οι Βραζιλιάνοι -και ιδιαιτέρως οι “cariocas”, οι άνθρωποι που γεννήθηκαν στο Ρίο- δεν σέβονται την εξουσία και ότι τα βαρέα επιθετικά όπλα που έχει αυτός και οι συνάδελφοι του λειτουργούν ως «αντιστάθμισμα» στα όπλα που υπάρχουν στη φαβέλα.
Του λέω ότι αυτό δεν αποτελεί δικαιολογία για τους αστυνομικούς που φέρονται να χρησιμοποιούν τα όπλα τους εναντίον ανθρώπων αντί να χρησιμοποιούν τη νόμιμη νομική οδό και να τους προσάγουν για ανάκριση. «Εάν ο αντίπαλος είναι πρόθυμος να παραβιάζει δικαιώματα και χρησιμοποιεί όπλα, πρέπει να έχεις έναν τρόπο να το σταματήσεις αυτό» λέει.
«Εάν είχα έναν αποτελεσματικό τρόπο να σταματήσω κάποιον χωρίς να τον σκοτώσω, προφανώς και θα χρησιμοποιούσα αυτή την επιλογή. Δυστυχώς, τα θανατηφόρα όπλα εξακολουθούν να είναι πιο αποτελεσματικά από τα μη θανατηφόρα».
Έπειτα αναρωτήθηκε εάν η είδηση για το θάνατο ενός αστυνομικού στις φαβέλες θα προσέλκυε την ίδια κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης όπως ο θάνατος ενός πολίτη, πριν καταλήξει να απαντήσει ‘όχι’. Και έχει δίκιο. Στο τέλος Φεβρουαρίου, δυο αστυνομικοί έπεσαν σε ενέδρα και δολοφονήθηκαν από δύο ένοπλους άνδρες, οι οποίοι υπάρχει υποψία ότι ήταν μέλη τοπικής συμμορίας ναρκωτικών.
Ο ένας αστυνομικός, ο 33χρονος Wagner Vieira da Cruz μόλις είχε αποφοιτήσει από την ακαδημία και δεν είχε πάρει τον πρώτο μισθό του. Να παραδεχθούμε ότι η δημοσιογραφική κάλυψη των δολοφονιών ήταν ελάχιστη. Ωστόσο δεν μπορώ παρά να αναρωτηθώ εάν η κάλυψη αυτών των θανάτων είναι κάτι που πρέπει να τον απασχολεί ή μήπως θα έπρεπε να επικεντρωθεί περισσότερο στη διατήρηση της ειρήνης από το να κρατάει αρχείο θανάτων.
Το αρχηγείο της BOPE στο Ρίο ντε Τζανέιρο
Ο Αστυνόμος Β’ Brasil μου λέει πως δεν ήταν φτιαγμένος για δουλειά γραφείου 9πμ-5μμ. Ήθελε κάτι διαφορετικό. Σε σύγκριση με τον Busnello ο λοχαγός προέρχεται από ένα πολύ καλό περιβάλλον και πέρασε την παιδική του ηλικία στην Ισπανία, τη Μαλαισία, την Ολλανδία και την Ινδία χάρη στη δουλειά του πατέρα του ως διπλωμάτης. Η οικογένεια του έχει μακρά ιστορία στις ένοπλες δυνάμεις, αλλά αποφάσισε να καταταχθεί στην αστυνομία γιατί έχει «περισσότερη δράση» στο Ρίο από ότι στον βραζιλιάνικο στρατό.
«Όλοι φοβούνται μήπως χάσουν τη ζωή τους» λέει ο Brasil. «Στη θέση μου ο κίνδυνος είναι υψηλός και βρίσκω τρόπος να το αντιμετωπίσω. Αναπτύσσεις μηχανισμούς αντίδρασης. Επιπλέον ο φόβος είναι σημαντικός και αναγκαίος. Δεν θέλω να είμαι στο δρόμο με κάποιον που δεν φοβάται».
Ο τελευταίος αξιωματικός στον οποίο μιλάω είναι ο Αστυνόμος Α’ Sandro Aguiar, ο οποίος έχει υπηρετήσει 15 χρόνια και μπήκε στο σώμα λόγω της αγάπης του για τα σκυλιά. Έχει εργαστεί ως εκπαιδευτής αστυνομικών σκύλων και ως αξιωματικός τομέα με σκυλιά για δέκα χρόνια. Μάλιστα λέει ότι το τάγμα δείχνει στη μονάδα των σκυλιών όσο εμπιστοσύνη και σε εκείνους που κρατούν τα όπλα.
Ο Boss το Λαμπραντόρ (στα δεξία) μετά τον εντοπισμό ναρκωτικών
«Πριν την ειρήνευση της φαβέλα Jacarézinho, πραγματοποιούσαμε σειρά επιχειρήσεων σε αυτή την κοινότητα και πάντα είχαμε ένα δορυφορικό τηλέφωνο» λέει. «Παρακολουθούσαμε τις δραστηριότητες των εγκληματιών και τους ακούσαμε να απειλούν αυτό το σκύλο, τον Boss ένα λαμπραντόρ. Από εκείνη τη στιγμή έπρεπε να αλλάξουμε τη διάταξή μας για να τον προστατεύσουμε».
Πολλοί αξιωματικοί παίρνουν τους ηλικιωμένους σκύλους στα σπίτια τους όταν συνταξιοδοτηθούν. Ο Aguiar δεν το έχει κάνει ακόμα λόγω έλλειψης χώρου, αλλά φέρνει το γιο του επίσκεψη στα σκυλιά στο αρχηγείο των σκυλιών, μια διαφορετική τοποθεσία από εκείνη του αρχηγείου της BOPE, όποτε μπορεί.
Η εντύπωση που έχω κατά τη διάρκεια της μέρας μου με αυτούς τους αξιωματικούς είναι ότι το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό που διαθέτει ένας βραζιλιάνος αστυνομικός είναι η επιθυμία να υπηρετήσει το έθνος. Η λέξη ‘υπηρεσία’ επαναλαμβάνεται συνεχώς από όλους όσοι μίλησαν. Κάποιοι θα υποστηρίξουν ότι οι κατηγορίες εναντίον της BOPE δεν μετράνε ακριβώς ως υπηρεσία προς την κοινότητα. Ωστόσο είναι σημαντικό να θυμόμαστε-όταν γινόμαστε αλαζόνες σχετικά με τη χρήση όπλων από την αστυνομία-ότι συνεχώς έρχονται αντιμέτωποι με θανατηφόρα δύναμη στις αποστολές που τους ανατίθενται.
Αξιωματικοί της BOPE στη διάρκεια της εκπαίδευσης
Σύμφωνα με ένα μπλογκ που επικεντρώνει στην αστυνομική δύναμη του Ρίο, 136 από τους αστυνομικούς της πόλης πυροβολήθηκαν το 2012, 71 από αυτούς κατέληξαν. Έκθεση που δημοσιεύτηκε στο Folha, μια εφημερίδα με έδρα το Σάο Πάολο, αναφέρει ότι τουλάχιστον 229 αστυνομικοί σκοτώθηκαν σε όλη τη χώρα το 2012, που σημαίνει ότι κάθε 32 ώρες πέθαινε κι ένας. Η εφημερίδα σημειώνει ότι τα νούμερα μπορεί να είναι πολύ υψηλότερα.
Φυσικά, ο γενικός πληθυσμός περνάει δυσκολότερα από την αστυνομία. Σε όλη τη χώρα, κατά μέσο όρο υπήρχαν 128 καταγεγραμμένες ανθρωποκτονίες καθημερινά το 2012.
Δεν υπάρχουν οριστικές στατιστικές που αφορούν το πόσοι από αυτούς τους θανάτους σημειώθηκαν με ευθύνη της αστυνομίας, αλλά η Διεθνής Αμνηστία ισχυρίζεται ότι οι μπάτσοι είναι υπεύθυνοι για περίπου 2.000 θανάτους το χρόνο. Είναι αδύνατο να πούμε με βεβαιότητα εάν όλοι αυτοί οι θάνατοι είναι δικαιολογημένοι, αλλά εάν πρόκειται να κάνω υπόθεση, η συντριπτική πιθανότητα είναι ότι δεν είναι.
Το Ρίο είναι ένα δύσκολο μέρος στην παρούσα φάση. Έχει βυθιστεί στο χάος λόγω του επικείμενου Παγκόσμιου Κυπέλλου. Οι αρχές έχουν εκδιώξει ανθρώπους από τα σπίτια τους σε μια προσπάθεια να παρουσιάσουν το Ρίο πιο ωραίο και εκατοντάδες χιλιάδες έχουν βγει στο δρόμο για να διαμαρτυρηθούν για το αυξανόμενο κατασκευαστικό κόστος-που λένε ότι θα μπορούσε να είχε ξοδευτεί σε πράγματα που άξιζαν περισσότερο από μερικά στάδια ποδοσφαίρου-και την κυβερνητική διαφθορά.
Συνεπώς εφόσον οι επίλεκτοι της αστυνομίας κινούνται προς την κατοχή της γειτονιάς σας, στο τέλος αυτό είναι σαφές ότι θα δημιουργήσει κάποιο πρόβλημα.
Όταν ρωτάω τον Busnello γιατί η ζωή στο Ρίο έχει γίνει έτσι, μου δίνει μια απάντηση που με ξαφνιάζει αρχικά. Απάντηση που δείχνει συμπάθεια στους ανθρώπους τους οποίους έχει επιφορτιστεί να αστυνομεύει. «Το πρόβλημα με την κοινωνία μας είναι ότι εμφανίζει κοινωνικές αρετές με πολύ μεγάλες διαφορές-είναι ανισόρροπη» λέει. «Η αστυνομία, ως διαχειριστής κρίσεων της κοινωνίας, είναι στη μέση όλου αυτού. Και όταν βάζεις έναν άγνωστο παράγοντα στη μέση, θα είναι προβληματικό.»
vice
0 σχόλια