Παγκόσμιος οικονομικός πόλεμος

• Πλούσιοι, φτωχοί και αναπτύσσόμενοι, μαλλιά – κουβάρια
• Κοινωνικές εκρήξεις, πολιτική αστάθεια, νομισματική κατεδάφιση

Με το ξεκίνημα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, οι ΗΠΑ άρχισαν να κόβουν ζεστό χρήμα, με μία από τις αναπόφευκτες μακροπρόθεσμες συνέπειες, την υπερθέρμανση των αναδυόμενων οικονομιών.

Οι παρενέργειες, όμως, φαίνονται ακόμη μεγαλύτερες, από τη στιγμή που η Αμερική, από τις αρχές του 2014, έσβησε τις μηχανές για το τύπωμα των δολαρίων, δημιουργώντας νέους σεισμούς.
Με την Ελλάδα ουσιαστικά να συγκαταλέγεται κι αυτή πια, χρηματιστηριακά και όχι μόνο, στις αναδυόμενες οικονομίες, όντας η μοναδική «δυτικο-ευρωπαϊκή» χώρα σε τέτοια κατάσταση, το ενδιαφέρον γίνεται ακόμη μεγαλύτερο. Με την έννοια ότι στις αναπτυσσόμενες αγορές γίνεται το «σώσε» το τελευταίο διάστημα. Κοινωνικές εκρήξεις, πολιτική αστάθεια, νομισματική κατεδάφιση, σείεται η Γη κάτω από τα πόδια τους…

Οι περισσότερες «βαριές φανέλες» της παγκόσμιας οικονομίας, αυτές των αναπτυγμένων χωρών, είναι φεσωμένες μέχρι το λαιμό, με το δημόσιο χρέος αρκετών εξ αυτών να πλησιάζει ή και να ξεπερνάει πια το 100% του ΑΕΠ. Ο μέσος όρος της Ευρωζώνης εκτιμάται για το 2014 στο 94,8%, της Γαλλίας στο 94%, της Ιταλίας στο 131%, του Βελγίου στο 101%, των ΗΠΑ στο 93%, της Βρετανίας στο 98%, της Ιαπωνίας στο 239%!!! Ακόμα και η Γερμανία βρίσκεται πλέον στο 80%.

Αντίθετα, οι περισσότερες από τις αναδυόμενες αγορές δεν έχουν τα ίδια προβλήματα όσον αφορά το δημόσιο χρέος τους. Η εκτίμηση για την Αργεντινή το 2014 είναι στο 40,9% επί του ΑΕΠ, τη Βραζιλία στο 58%, τη Βενεζουέλα στο 36,5%, τη Ρωσία στο 9,3%, την Τουρκία στο 37,5%, τη Ν. Αφρική στο 42%, την Ουκρανία στο 37,4%, την Κίνα στο 51%, την Ταϊλάνδη στο 42% κ.λ.π.

Οι πιο παρατηρητικοί θα διέκριναν ήδη κάτι: Ότι στις περισσότερες αναδυόμενες αγορές που ήδη αναφέραμε οι εξελίξεις είναι δραματικές. Κι αν σε κάτι ποντάρει η παγκόσμια οικονομία για να ανακάμψει, είναι ακριβώς αυτές οι χώρες. Από κει αναμένεται η ώθηση. Και πως θα γινόταν διαφορετικά, όταν οι παραδοσιακές ατμομηχανές των δυνατών κρατών έχουν… φρακάρει εδώ και χρόνια, μη μπορώντας να ξεκολλήσουν από την ύφεση και την αναιμική ανάπτυξη;

Πολλές, όμως, από τις αναδυόμενες οικονομίες, που υποτίθεται ότι θα τραβούσαν το κάρο της διεθνούς ανάκαμψης, παλεύουν για την επιβίωση σε λαβύριθνο εσωτερικής κρίσης, που τους κόβει την όποια φόρα και προοπτική στο συγκεκριμένο τάιμινγκ.

Μερικά από τα πιο τρανταχτά παραδείγματα:
ΒΡΑΖΙΛΙΑ: Οι διαδηλώσεις κατά του πολυδάπανου Μουντιάλ και της κατάρρευσης του κοινωνικού κράτους, δεν έχουν τελειωμό. Πρόσφατα μπήκαν στον χορό των κινητοποιήσεων και οι αγρότες. Οι συγκρούσεις με την Αστυνομία, σκληρές. Με την κυβέρνηση να προσανατολίζεται στην απαγόρευση των διαδηλώσεων, κάτι που αν γίνει, θα ξεσηκώσει περισσότερες αντιδράσεις. Οι σκέψεις, μάλιστα, είναι ο αποκλεισμός των κοινωνικών κινημάτων να συμπεριληφθεί στο νέο νομοσχέδιο κατά της τρομοκρατίας!
ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ: Η χώρα βρίσκεται ξανά στο χείλος της κατάρρευσης. Στο διάστημα 2000 – 2011 υπήρξε αύξηση κατά 16,7% των λεγόμενων «γειτονιών της μιζέριας» στο Μπουένος Άιρες. Εκεί, απλώς επιβιώνουν κάτω από τραγικές συνθήκες περισσότερες από 500.000 οικογένειες. Η οικονομία έχει τεράστια προβλήματα, ο πληθωρισμός ξεφεύγει και πρόσφατα επέστρεψαν στον δρόμο οι διαδηλωτές με τις κατσαρόλες, ξυπνώντας τις πιο άγριες μνήμες από τη χρεοκοπία.
ΒΕΝΕΖΟΥΕΛΑ: Η πολιτική και οικονομική κρίση χτυπάει «κόκκινο» τις τελευταίες εβδομάδες. Αντικυβερνητικές διαδηλώσεις, οδοφράγματα, αστυνομική βία, νεκροί. Τα παιχνίδια του Μαδούρο με τη νομισματική ισοτιμία δεν έπιασαν, ο πληθωρισμός ξεπέρασε το 55%, στα βασικά αγαθά υπάρχουν μεγάλες ελλείψεις και όλα αυτά σε μία χώρα με πλούσια πετρελαϊκά αποθέματα. Υποτίθεται ότι θα έπρεπε να έχει τα προβλήματά της λυμένα. Υποτίθεται….
ΤΟΥΡΚΙΑ: Το τρένο της ανάπτυξης σταμάτησε και τα συσσωρευμένα προβλήματα άρχισαν ν βγαίνουν από το χαλάκι. Ο Ερντογάν κατηγορείται για τεράστια οικονομικά σκάνδαλα και για τη δημιουργία αστυνομικού κράτους, την ίδια ώρα που η αντιπολίτευση ρίχνει κι άλλο λάδι στη φωτιά. Η οικονομία κλονίζεται, οι κοινωνικές εκρήξεις είναι αλλεπάλληλες από το περασμένο καλοκαίρι, ενώ μεγάλα εθνικά θέματα παραμένουν ανοιχτά κα οι διεθνείς πιέσεις για επίλυσή τους είναι έντονες.
ΟΥΚΡΑΝΙΑ: Οι εξελίξεις μιλάνε από μόνες τους. Μία χώρα υπό κατάρρευση, διχασμό και μία ανάσα πλέον από το ΔΝΤ. Ευρώπη, Αμερική και Ρωσία, παίζουνε παρτίδα σκάκι πάνω της και οι συνέπειες είναι στις οθόνες όλου του πλανήτη. Μπαρούτι, αίμα, κλίμα εμφυλίου… Στην κόψη του ξυραφιού!
ΤΑΪΛΑΝΔΗ: Από τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις υπήρξαν τρεις νεκροί την περασμένη εβδομάδα. Η κυβέρνηση απαντά με βία, κάνοντας λόγο για τρομοκρατικές ενέργειες, οι εκλογές δεν έβγαλαν αρκετό ατμό από τη χύτρα και οι διαδηλωτές θέλουν η κυβέρνηση να αντικατασταθεί από ένα μη εκλεγμένο «λαϊκό συμβούλιο». Κλυδωνισμοί, κοινωνική αναταραχή και πολιτική αστάθεια.
ΝΟΤΙΑ ΑΦΡΙΚΗ: Τα βίαια επεισόδια μεταξύ οπαδών του κυβερνώντος Εθνικού Αφρικανικού Κογκρέσου και του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης είναι συχνά, με αιχμή του δόρατος την ανεργία. Μεγάλη αναστάτωση έχει προκληθεί και με τις απεργίες των εργατών, των «σκλάβων της πλατίνας», στα μεταλλεία. Υπαρκτό το ενδεχόμενο για αύξηση στις διεθνείς τιμές του χρυσού και, κυρίως, της πλατίνας, αφού το 70% του μετάλλου παγκοσμίως παράγεται εκεί.

Με τους ρυθμούς ανάπτυξης στην Κίνα να επιβραδύνονται και τη Ρωσία να χάνει την επικοινωνιακή ευκαιρία του Σότσι, οι οιωνοί μόνο θετικοί δεν είναι.

Εκρηκτικό μίγμα

Αν σε όλα αυτά συνυπολογίσουμε και το πρόσφατο κραχ στις συναλλαγματικές ισοτιμίες Βραζιλίας, Αργεντινής, Ρωσίας και Τουρκίας, τότε καταλαβαίνουμε πως το μείγμα είναι πλέον εκρηκτικότερο από ποτέ. Και το συνολικό ωστικό κύμα, βέβαια, είναι αδύνατον να αφήσει ανεπηρέαστη οικονομικά, νομισματικά αλλά και γεωπολιτικά την Ευρώπη, όπως, φυσικά και την Ελλάδα, που βρίσκεται στην πιο δύσκολη θέση απ’ όλους, με τη χώρα να έχει μπει σε φάση… ανάκαμψης μόνο στα λόγια και στα όνειρα θερινής νυκτός κάποιων.

Οι όροι του διεθνούς παιχνιδιού αλλάζουν, ο ανταγωνισμός σκληραίνει, ενώ σε πολλές χώρες από πολύ έως αρκετά κοντινές στην Ελλάδα, η κατάσταση είναι έκρυθμη, δυσκολεύοντας ακόμη περισσότερο τα πράγματα.

Οι φόβοι, εξάλλου, ότι τα απόνερα από τις πρόσφατες αρνητικές εξελίξεις στις αναδυόμενες αγορές θα λιμνάσουν στις ανεπτυγμένες οικονομίες, είναι ήδη ορατοί και αναφέρονται πια από τους αναλυτές, που τρέμουν το ενδεχόμενο αναζωπύρωσης της παγκόσμιας ύφεσης, ενώ ξυπνούν μνήμες από την ασιατική κρίση του 1997.
Το οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον, μόνο ως σταθερά δεν λογίζονται πια στις ανερχόμενες αγορές. Με το ΔΝΤ πρόσφατα να χτυπάει κι αυτό καμπανάκι, ειδικά για Ινδία και Τουρκία.

Οι αναπτυσσόμενες χώρες, οι sprinters της παγκόσμιας οικονομίας της τελευταίας δεκαετίας, δείχνουν σοβαρά σημάδια επιβράδυνσης, κόπωσης ή και φρεναρίσματος. Η Κίνα έθεσε ως στόχο ανάπτυξης για το 2014 το 7,5%, η Ρωσία αλλά και η Βραζιλία γύρω στο 2%,αριθμοί που μπορεί να ακούγονται ικανοποιητικοί σε σχέση με τα «προβληματικά» πλούσια κράτη, όμως είναι οι χαμηλότεροι ρυθμοί ανάπτυξης εδώ και δέκα χρόνια γι αυτές τις οικονομίες, οι οποίες είχαν φτάσει να σκαρφαλώσουν από το 38% της παγκόσμιας παραγωγής στο 50%.

Ο μακροπρόθεσμος αντίκτυπος αυτής της επιβράδυνσης στην παγκόσμια οικονομία θα είναι σημαντικός. Πριν από μία δεκαετία το κατά κεφαλήν εισόδημα ενός Κινέζου ήταν στο 8% ενός αμερικάνου. Τώρα είναι στο 18%. Η οικονομική ανάπτυξη της Ρωσίας, εξάλλου, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη διόγκωση της τιμής στην ενέργεια, λόγω της κινεζικής ανάπτυξης.

Η επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης σημαίνει πως οι αναδυόμενες οικονομίες δεν θα μπορούν πια να «επανορθώσουν» για την ισχνή ανάπτυξη στις πλούσιες χώρες. Αντίθετα, αρκετοί εκτιμούν ότι στο κοντινό μέλλον οι ΗΠΑ, με την όλο και αυξανόμενη παραγωγή σχιστολιθικού αερίου, θα είναι σημαντικότερος μοχλός κίνησης από τα BRICs (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα).

Το 1990 οι αναδυόμενες οικονομίες «συγκέντρωσαν» λιγότερο από το 1/3 του παγκόσμιου ΑΕΠ. Μεταξύ του 2003 και το 211 το ποσοστό αυξανόταν με ετήσιο ρυθμό άνω του 1%. Τα 2013, παρά τις συνέπειες της κρίσης, οι αναπτυσσόμενες χώρες δημιούργησαν περισσότερο από το μισό παγκόσμιο ΑΕΠ.

Από τα τέλη του 190, το 73% των αναπτυσσόμενων κρατών κατάφερνε να ξεπερνά τις ΗΠΑ σε ρυθμούς ανάκαμψης, και, μάλιστα, με μέσο όρο κατά 3,3% το χρόνο.
Η φρενήρης ανάπτυξη των αναδυόμενων οικονομιών και ειδικότερα των BRICs επηρέασε διάφορους τομείς διεθνώς. Οι τιμές των εμπορευμάτων ακρίβυναν, ενώ το εργατικό κόστος καταποντίστηκε. Μία διαρκώς αυξανόμενη δεξαμενή εργατικού δυναμικού στις αναδυόμενες οικονομίες συνέβαλε στη μισθολογική στασιμότητα στις ανεπτυγμένες χώρες.

Σύμφωνα με μελέτες, στις αναπτυγμένες οικονομίες προστέθηκαν περίπου 160 εκατομμύρια μη αγροτικές θέσεις εργασίας, το διάστημα 1980 – 2010. Στις αναδυόμενες όμως ο αριθμός αυτός άγγιξε τα 900 εκατομμύρια!
Η αύξηση του εμπορίου συνοδεύτηκε από μία μεγιστοποίηση στη ζήτηση των εμπορευμάτων. Οι τιμές σιδήρου, χαλκού και μολύβδου φούσκωσαν προς όφελος και των BRICs, αλλά και κάποιων χωρών της Αφρικής.
Μεταξύ 1993 και 2007, επίσης, ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης της Κίνας ήταν κατά μέσο όρο 10,5% και της Ινδίας 6,5%, διπλάσιας των ΗΠΑ.

Προς το κραχ πορεύονται οι «αναδυόμενοι»

Μετά την οικονομική κρίση της δεκαετίας του 1990, πολλές αναδυόμενες οικονομίες άρχισαν να συσσωρεύουν αποθεματικά δολάρια, για να προστατευθούν σε ενδεχόμενο μεγάλης εκροής συναλλάγματος. Η δημιουργία αυτών των αποθεματικών βοήθησε τις χώρες να κρατήσουν τις συναλλαγματικές τους ισοτιμίες σε τιμές που καθιστούσαν τις εξαγωγές σχετικά φτηνές.

Η Κίνα, συγκεκριμένα, διέθετε το 2013 αποθεματικά 3,5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων και όλα μαζί τα BRICs περίπου 4,6 τρισεκατομμύρια. Αυτή η συσσώρευση αποθεματικών συνεισέφερε στον παγκόσμιο οικονομικό και τραπεζικό κορεσμό και στις χαμηλές τιμές των επιτοκίων, που ενθάρρυναν τον μεγάλο δανεισμό στις ανεπτυγμένες χώρες. Έπαιξε ρόλο και στο παγκόσμιο τραπεζικό κραχ, δηλαδή.

Το 2007 η οικονομική ανάπτυξη της Κίνας σκαρφάλωσε στο ιλιγγιώδες 14,2%.Της Ινδίας στο 10,1%, της Ρωσίας στο 8,5% και της Βραζιλίας στο 6,1%. Το 2013 οι αριθμοί ήταν για την Κίνα στο 7,7% (με πρόβλεψη για το 2014 το 7,5%), για τη Ρωσία στο 1,4% (με πρόβλεψη για το 2014 στο 2,5%), για την Ινδία στο 4,9% και για τη Βραζιλία στο 2,4%.

Στασιμότητα
Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα BRICs συνεισφέρουν πια λιγότερο στην παγκόσμια ανάπτυξη. Το 2008, για παράδειγμα, τους αναλογούσαν τα 2/3 της παγκόσμιας αύξησης του ΑΕΠ. Το 2012 είναι πια στο λιγότερο από το μισό, με το ΔΝΤ να προβλέπει ότι θα παραμείνει περίπου στα ίδια επίπεδα για τα επόμενα πέντε χρόνια.
Η Goldman Sachs δημιούργησε εσχάτως μία λίστα με τις καινούργιες «πρωταθλήτριες» των αναδυόμενων αγορών, δηλαδή, Μπαγκλαντές, Αίγυπτο, Ινδονησία, Μεξικό, Νιγηρία, Πακιστάν, Ιράν, Φιλιππίνες, Τουρκία, Ν. Κορέα και Βιετνάμ. Όμως, το πιθανότερο είναι αυτές οι χώρες να μην επηρεάσουν την παγκόσμια οικονομία στον ίδιο βαθμό με τα BRICs.

Κατ’ αρχάς πρόκειται για μικρότερες οικονομίες. Οι 11 αυτές χώρες έχουν πληθυσμό λίγο πάνω από 1,3 δισεκατομμύρια, τον μισό από τα BRICs. Έπειτα, η παγκόσμια οικονομία σήμερα είναι πολύ μεγαλύτερη από παλιότερα. Διπλάσια σε πραγματικές συνθήκες, απ’ ότι το 1992, σύμφωνα με το ΔΝΤ. Κάτι που σημαίνει ότι οι αναδυόμενες οικονομίες, είτε τα BRICs, είτε οι «11», θα πρέπει να καταφέρουν τεράστια –και μάλλον απίθανη- ανάπτυξη για να επιφέρουν παγκόσμια οικονομική ώθηση παρόμοια με αυτήν την δεκαετιών του 1990 και του 2000.

Άλλος ένας λόγος είναι ότι οι 11 χώρες είναι πλουσιότερες τώρα από ότι ήταν τα BRICs στην αρχή της μεγάλης τους ανάπτυξης. Αυτό αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για το παγκόσμιο καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα, που θεωρεί ότι όσο μεγαλύτερη είναι η οικονομική ψαλίδα μεταξύ του πληθυσμού μίας συγκεκριμένης χώρας και του πληθυσμού της κυρίαρχης τεχνολογικά χώρας, δηλαδή των ΗΠΑ, τόσο αυξάνονται αναλογικά τα περιθώρια ανάπτυξης για τον πιο αδύναμο.

Η άμυνα των πλουσίων
Οι πλούσιες χώρες, λοιπόν, φαίνεται να παίζουν… άμυνα πια, αφού οι συνθήκες δεν ευνοούν κάτι άλλο, απλώς κερδίζοντας χρόνο και επικεντρώνοντας κυρίως πλέον στο να διατηρήσουν τα κεκτημένα τους. Δηλαδή, την εξαγωγική τους ανταγωνιστικότητα.

Εν κατακλείδι, οι αγορές θεωρούν ότι οι πολυπληθείς χώρες με τους εξευτελιστικούς μισθούς είναι το «καλύτερο καύσιμο» στη μηχανή της ανάπτυξης! Η φτώχεια «τρέφει» την ανάπτυξη, δηλαδή. Η πείνα θεωρείται το εργαλείο της ανάκαμψης, όπως το εμπεδώσαμε πάρα πολύ καλά το μάθημα και από όσα βλέπουμε στην αναδυόμενη, ή μάλλον, καταδυόμενη Ελλάδα την τελευταία τετραετία.

Και όπως έλεγε και ο φιλόσοφος και οικονομολόγος του 18ου αιώνα Μπερνάρ ντε Μαντεβίλ, «σε μία ελεύθερη χώρα όπου η δουλεία είναι απαγορευμένη, ο σίγουρος πλούτος χρειάζεται ένα πλήθος φτωχών εργαζομένων»…
Ο παγκόσμιος εργασιακός μεσαίωνας είναι ξανά εδώ.
Και… βοήθειά μας!

Πηγή εφημ. «Το Ποντίκι»

kostasxan